PORADNIK MEDYCZNY. GINEKOLOG Układ rozrodczy kobiety produkuje komórki płciowe (podobnie jak i układ płciowy mężczyzny) oraz ma za zadanie stworzenie warunków do zapłodnienia i rozwoju zarodka, a po osiągnięciu przez płód dojrzałości- do jego wydalenia. Temu celowi podporządkowana jest budowa i fizjologia układu płciowego. W tej części opowiem o jego budowie, natomiast fizjologia będzie tematem kolejnego felietonu. Układ rozrodczy kobiety tworzą: jajniki i jajowody (są to narządy podwójne), macica, pochwa łącząca ujście macicy z zewnętrznymi narządami płciowymi czyli sromem, na który składają się: wzgórek łonowy, wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, przedsionek pochwy, gruczoły przedsionkowe i opuszka przedsionka. Podział na zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe oparty jest nie tylko na ich anatomicznym położeniu; w procesie powstawania narządów w okresie płodowym te elementy powstają z różnych zawiązków tkankowych. Wewnętrzne narządy płciowe Jajnik jest gruczołem płciowym żeńskim. Tu powstają i są zmagazynowane komórki rozrodcze żeńskie- czyli komórki jajowe. Jajnik jest też narządem wydzielania wewnętrznego- produkuje hormony związane z cyklem rozwojowym komórki jajowej. Jest to parzysty narząd wielkości małej, spłaszczonej śliwki, o szaroróżowej barwie i twardej konsystencji. Położony jest w miednicy mniejszej, przy jej bocznej ścianie, w okolicy nazywanej dołkiem jajnikowym. Można powiedzieć, że jajnik zwisa do wnętrza jamy otrzewnej, zawieszony za pomocą fałdu łącznotkankowego, tzw. krezki jajnika. W krezce przebiegają naczynia krwionośne i chłonne zaopatrujące jajnik. Górny koniec jajnika jest skierowany w stronę jajowodu. Budowa wewnętrzna jajnika jest niejednorodna. Tkanka łączna tworzy tzw. zrąb jajnika, zawierający liczne naczynia krwionośne. Między komórkami zrębu leżą komórki śródmiąższowe - są one odpowiednikiem komórek śródmiąższowych jądra. Komórki zrębu tworzą na powierzchni jajnika zbitą warstwę zwaną osłonką białą. Pod warstwą powierzchowną jajnika widać liczne, okrągłe, przejrzyste pęcherzyki o średnicy ok. 0,25mm. Są to mieszki jajnikowe pierwotne. Najwięcej ich jest w jajnikach małych dzieci, ponieważ zawierają „uśpione” komórki jajowe. U kobiet w okresie rozrodczym obok mieszków pierwotnych występują mieszki jajnikowe pęcherzykowate. Są dużo większe (wielkości pestki wiśni) i zawierają dojrzewające komórki jajowe. Wnętrze mieszka pęcherzykowatego zawiera komórkę jajową, umieszczoną w okolicy zwanej wzgórkiem jajkonośnym. Reszta mieszka jest wypełniona płynem. W procesie jajeczkowania, czyli owulacji, ściana dojrzewającego pęcherzyka dochodzi do ściany jajnika i zaczyna na nią napierać. Średnio co 28 dni jakiś pęcherzyk jajnikowy pęka (a wraz z nim osłonka biała jajnika) i uwalnia swoją zawartość do jamy otrzewnej. To właśnie nazywamy owulacją. Chyba warto wspomnieć, że uwolnienie do jamy otrzewnej zawieszonego w płynie jajeczka może być (szczególnie u młodych kobiet) bardzo nieprzyjemnym doznaniem i dawać objawy podrażnienia otrzewnej. Czasami ból jest tak silny, że sugeruje chorobę (ostry stan zapalny otrzewnej, np. w zapaleniu wyrostka robaczkowego), a jest to „tylko” owulacja. Po owulacji we wnętrzu opróżnionego mieszka jajnikowego zaczynają się rozwijać komórki żółte. Powstaje ciałko żółte, które jest narządem wydzielania wewnętrznego. Jeśli dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej i rozwija się ciąża, przez pierwsze miesiące ciałko żółte spełnia bardzo ważną rolę w jej utrzymaniu. Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia ciałko żółte zanika, pozostawiając po sobie ślad w postaci ciałka białego. Jajowód łączy jamę otrzewną z jamą macicy(!). Jest to cewa (czyli rurka o stałym świetle) otwarta na obu końcach: końcu leżącym w okolicy jajnika, i prowadzącym do jamy macicy. Ujście brzuszne (czyli to od strony jajnika) jest szerokie, zakończone głębokimi wcięciami nazywanymi strzępkami jajowodu. Postrzępiona końcówka jajowodu nosi nazwę lejka. Wnętrze lejka i powierzchnia strzępków wysłana jest nabłonkiem migawkowym, który zaopatrzony jest w drobne, poruszające się w jednym kierunku wypustki zwane migawkami. Jeśli komórka jajowa dotknie jakiegokolwiek ze strzępków, zostanie „zamieciona” przez migawki do wnętrza jajowodu. Jajowód ma długość około 15-20cm. Ma różną średnicę. Lejek (jest to najszersze miejsce) zwęża się i przechodzi w znacznie dłuższy i dużo węższy odcinek, o średnicy 2-3mm w odcinku nazywanym cieśnią, a w części przechodzącej przez ścianę macicy nawet o średnicy zaledwie 0,5mm. Jeśli uwzględnić fakt, że komórka jajowa ma średnicę 150 a nawet 200μ jest jasne, że nawet niewielkie zwężenie tej części jajowodu może spowodować jego dysfunkcję i komórka jajowa nie będzie się mogła przedostać do jamy macicy. A to powoduje problemy z zajściem w ciążę! Może się też zdarzyć tak, że mniejsze od komórki jajowej plemniki swobodnie przedostaną się przez zwężenie i do zapłodnienia dojdzie, ale zapłodnione jajo zamiast na ścianie macicy osiądzie na ścianie jajowodu. I tam zacznie się rozwijać. Taki stan nazywamy ciążą jajowodową - jest to jeden z rodzajów ciąży pozamacicznej. Tak umiejscowiona ciąża powoduje ostateczne uszkodzenie jajowodu. Jajowód leży wewnątrzotrzewnowo i, podobnie jak jajnik, jest zawieszony w jamie otrzewnej na krezce. Ścianę jajowodu stanowią cztery warstwy. Najbardziej zewnętrzna warstwa to błona surowicza, stanowiąca część otrzewnej. Błonę podsurowiczą tworzą leżące pod otrzewną komórki tkanki łącznej. Błona mięśniowa tworzy trzy warstwy. Włókna mięśniowe warstwy zewnętrznej i wewnętrznej mają podłużny przebieg, środkową zaś część tworzą włókna mięśniowe ułożone spiralnie, jak lekko naciągnięta sprężyna. Taki przebieg włókien umożliwia ruch perystaltyczny jajowodu, przesuwający komórkę jajową w kierunku jamy macicy. I wreszcie warstwa wewnętrzna - błona śluzowa. Błonę śluzową pokrywa nabłonek posiadający rzęski. Ich ruch wspomaga przesuwanie się komórki jajowej do macicy. Błona śluzowa jest pofałdowana. Jest to utrudnienie w wędrówce komórki jajowej i plemników. Utrudnienie bardzo istotne, ponieważ spowolnienie ruchu gamet stwarza dogodniejsze warunki do ich spotkania i zapłodnienia. Bowiem do zapłodnienia najczęściej dochodzi w jajowodzie. Komórka jajowa przebywa w jajowodzie około 3 do 5 dni, ale zazwyczaj tylko w czasie kilku pierwszych godzin wędrówki może ulec zapłodnieniu. W tym czasie powoli przesuwa się w kierunku jamy macicy. Natomiast plemniki – wielokrotnie mniejsze i ruchliwe komórki rozrodcze męskie - pokonują ten dystans szybciej. Droga przez jamę macicy zajmuje im zaledwie 2 godziny! Plemniki żyją w jajowodzie około 4 do 5 dni i w tym czasie zachowują zdolność do zapłodnienia. Na ten akapit chciałabym zwrócić Mieszczkom (i Mieszczanom!) szczególną uwagę. Bowiem tak jest zazwyczaj, ale nie zawsze! Zazwyczaj możliwość efektywnego spotkania jaja i plemnika jest możliwa między 11-tym a 17-tym dniem cyklu. ZAZWYCZAJ. To nie jest zagwarantowane ustawą. Przeciętny cykl trwa 28 dni, ale nawet u kobiety miesiączkującej regularnie może dochodzić do wahań spowodowanych sytuacją życiową: zarwaną nocą, stresem egzaminacyjnym, chorobą itp. Należy wyciągnąć z tego wnioski, aby nie być zaskoczonym „opóźnieniem miesiączki”. lek. med. Ewa Wojas, 07.03.2006, ZdroweMiasto.PL | |||
