• Informator
•  | Poczekalnia
•  | Zdrowy Mieszczanin
•  | Doniesienia Listonosza

Dzisiejsza medycyna nie zna skutecznego leku, pozwalającego na całkowitą eliminacje wirusa z organizmu. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, polegająca na unikaniu sytuacji, w których będzie możliwe przeniesienie wirusa, a także określonych procedurach bezpieczeństwa i stosowaniu odpowiednich narzędzi, chroniących przed zakażeniem.

Podstawowym sposobem profilaktyki HIV jest zapobieganie kontaktom z krwią i potencjalnie zakaźnymi płynami ustrojowymi. Istnieją dwa trendy profilaktyki HIV:

• ABC
• Strategia liberalna, uwzględniająca prawa mniejszości seksualnych
  

Taktyka  ABC  (Abstinence, Be faithful, Condoms), kładzie przede wszystkim nacisk na edukację, unikanie ryzykownych zachowań seksualnych (abstynencja seksualna do ślubu, wierność w stałym związku etc.) i stosowanie prezerwatyw.

Przykładem kampanii "ABC" była polska kampania Krajowego Centrum ds. AIDS zorganizowana w 2005 roku.

Strategia ta przyniosła również wymierne rezultaty w Ugandzie, gdzie od 1997 roku do 2001 roku udało się ponad dwukrotnie obniżyć odsetek nowych zachorowań. Jej skuteczność została jednak obniżona w kolejnych latach przez finansowane przez amerykańskie instytucje religijne programy pomocowe, które pomijały rolę edukacji w zakresie stosowania prezerwatyw, zachęcając mieszkańców jedynie do zachowania wierności, co okazało się  nieskuteczne w wielu grupach ryzyka.
Kampania ugandyjska była dowodem na to, że dla skuteczności kampanii potrzebne jest równoczesne spełnienie trzech warunków (A, B i C). W innych krajach afrykańskich, w których zwiększono jedynie dostępność do prezerwatyw, nie odnotowany został spadek zachorowań.

Drugi rodzaj kampanii profilaktycznych kładzie nacisk wyłącznie na wczesną edukację seksualną, zwiększenie dostępności do prezerwatyw i terapii antyretrowirusowej. Przykładem takiego programu jest nowa unijna strategia walki z epidemią HIV. Elementy "AB" i unikanie ryzykownych zachowań seksualnych np. stosunków analnych, zostały praktycznie pominięte. W ich miejsce pojawiły się elementy niezwiązane z profilaktyką HIV m.in. ochrona praw mniejszości seksualnych. Dane z części krajów (np. Dania, Francja, Niemcy) świadczą o tym, że kampania przynosi wręcz odwrotny skutek od zamierzonego. Wzrost dostępności refundowanej terapii i brak właściwej edukacji doprowadził w niektórych środowiskach do przekonania, że zakażenie HIV nie jest już poważną chorobą, co pociągnęło za sobą świadomą rezygnację z zabezpieczeń i większą swobodę w doborze partnerów i podejmowanie ryzykownych zachowań, takich jak np. piercing, czy tatuowanie się w niesprawdzonych salonach.

Minimalizowanie ryzyka zakażenia HIV w kontaktach seksualnych

Zakażenie HIV może przenieść się w kontaktach zarówno hetero, jak i homoseksualnych. Późna inicjacja seksualna i ograniczanie liczby partnerów seksualnych zmniejsza ryzyko zakażenia HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową.

W przypadku utrzymywania dużej liczby kontaktów seksualnych z wieloma partnerami, ryzyko zakażenia zmniejsza unikanie ryzykownych technik seksualnych i przede wszystkim stosowanie prezerwatyw. Prezerwatywy zmniejszają prawdopodobieństwo zakażenia się wirusem o 98-99%, oczywiście pod warunkiem, że są właściwie użyte, zostały wyprodukowane przez firmę zapewniającą dobry system kontroli jakości  i pochodzą z wiarygodnego źródła. Nieuszkodzone prezerwatywy nie przepuszczają cząsteczek odpowiedzialnych za choroby przenoszone drogą płciową (w tym najmniejszego wirusa przenoszonego tą drogą - wirusa zapalenia wątroby typu B - HBV).

Prezerwatywy dla mężczyzn

Najszerzej dostępne są prezerwatywy lateksowe. Osoby uczulone na lateks mogą również stosować kondomy z poliuretanu. Aby zachować pełną ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, nie należy powierzchni prezerwatywy pokrywać lubrykantem. Ważna jest również nauka odpowiedniej techniki zakładania i właściwy dobór wielkości kondoma.

Skuteczność ochrony zapewnia:

• właściwy sposób otwarcia opakowania (niewskazane jest używanie w tym celu ostrych narzędzi, prezerwatywę mogą uszkodzić również długie paznokcie),
• właściwe przechowywanie prezerwatyw (nie wolno nosić ich w kieszeni spodni, w portfelu i narażać na duże wahania temperatury), 
• nieużywanie prezerwatyw uszkodzonych lub starych (koniecznie należy sprawdzić datę przydatności),
• założenia kondoma przed rozpoczęciem i ściągnięcie go dopiero po zakończeniu kontaktu seksualnego
• użycie prezerwatywy tylko jeden raz,
•  w razie pęknięcia lub ześlizgnięcia się prezerwatywy - jak najszybsze zastąpienie jej nową.

Większość zakażeń wirusem u osób stosujących kondomy, jest wynikiem błędów popełnianych przez ich użytkowników, a nie wadliwości produktu. Ryzyko przeniesienia wirusa HIV zwiększa się znacznie, kiedy prezerwatywa jest zakładana z pewnym opóźnieniem albo tuż przed wytryskiem.

Prezerwatywy dla kobiet

Rosnąca liczba zakażeń HIV wśród kobiet, a także fakt, że w wielu częściach świata kobiety nie mogą negocjować ze swoimi partnerami możliwości użycia prezerwatywy, były przyczyną wprowadzenia na rynek prezerwatyw dla kobiet.

Badania laboratoryjne potwierdziły, że nie przepuszczają one wirusa HIV i są tak samo skuteczne w zapobieganiu wielu chorobom przenoszonym drogą płciową i nieplanowanej ciąży, jak prezerwatywy dla mężczyzn.

Pierwsza poliuretanowa prezerwatywa dla kobiet została zarejestrowana w 1993 roku przez Amerykański Urząd Kontroli Żywności i Leków (FDA). Po dziesięciu latach kobiece kondomy były dostępne już w ponad 90 krajach rozwijających się. Jednak dość wysoka cena, znacząco odbiegająca od ceny prezerwatyw męskich, sprawiła, że nie znalazły one, mimo wielu reklam i prowadzonych kampanii edukacyjnych, szerokiego zastosowania. W Polsce kondomy dla kobiet nie są niestety dostępne.

Obrzezanie mężczyzn

Obrzezanie mężczyzn jest procedurą chirurgiczną, polegającą na usunięciu napletka. Odbywa się zwykle w warunkach ambulatoryjnych, w znieczuleniu miejscowym. Poza USA (tu obrzezaniu poddawanych jest od 60 do 90% noworodków płci męskiej), Kanadą, Australią, Filipinami i Koreą Południową dokonywane jest tylko wśród określonych grup kulturowych i religijnych.

Wielokrotnie wykazywano, że usunięcie napletka przyczynia się do zmniejszenia częstości występowania infekcji dróg moczowych, chorób przenoszonych drogą płciową, a także raka penisa. Podczas obrzezania usuwana jest wrażliwa na zakażenia błona śluzowa, znajdująca się po wewnętrznej stronie napletka, obfitująca w tzw. komórki Langerhansa, odgrywające istotną rolę w zakażeniu mężczyzn między innymi wirusem HIV.

W początkach XXI wieku rozpoczęto trzy duże randomizowane badania, mające pomóc w ocenie skuteczności obrzezania w zapobieganiu zakażeniu HIV u heteroseksualnych mężczyzn. Po 17 miesiącach badań w RPA, liczba nowych zakażeń HIV w grupie kontrolnej wyniosła 49, w grupie obrzezanych mężczyzn – zaledwie 20. Dzięki usunięciu napletka, ryzyko zakażenia HIV zostało ograniczone o 60%, uznano więc za nieetyczne kontynuację badania i wszystkim uczestnikom zaoferowano możliwość obrzezania. Wstępne wyniki badań prowadzonych w Kenii wykazały zmniejszenie częstości zakażeń HIV o 53% wśród mężczyzn obrzezanych, w Ugandzie - o 48%.

Ochronnym działanie obrzezania mężczyzn wzbudziły ogromne zainteresowanie na całym świecie. W 2007 r. WHO i organizacja UNAIDS przedstawiły następujące wnioski:

• udowodniony został istotny wpływ obrzezania mężczyzn na zmniejszenie transmisji zakażenia HIV z kobiet na mężczyzn,
• obrzezanie mężczyzn nie daje całkowitej ochrony przed zakażeniem HIV, dlatego promocja i umożliwianie bezpiecznych zabiegów obrzezania mężczyzn nie zastępuje innych interwencji zapobiegających heteroseksualnej transmisji HIV,
• obrzezani mężczyźni powinni przestrzegać innych znanych metod profilaktyki HIV, takich jak: opóźnienie inicjacji seksualnej, powstrzymywanie się od seksu z penetracją, zmniejszenie liczby partnerów seksualnych, właściwe i konsekwentne stosowanie prezerwatyw (dla kobiet i dla mężczyzn).

Eksperci WHO i UNAIDS uważają, że należy zwiększyć dostęp do bezpiecznych zabiegów obrzezania mężczyzn, zastrzegają jednak, iż konieczne są dalsze badania w tym kierunku. Do tej pory nie wyjaśniono wpływu obrzezania mężczyzn zakażonych HIV na ryzyko przeniesienia zakażenia na ich partnerki seksualne. Istnieją również doniesienia, iż obrzezanie nie chroni przed zakażeniem HIV w kontaktach analnych.

Profilaktyka poekspozycyjna - po zawodowej ekspozycji na HIV

Na zakażenie wirusem HIV w szczególny sposób narażone są osoby pracujące w ochronie zdrowia, a także w zawodach, które mogą wiązać się z koniecznością kontaktów potencjalnie zakaźnymi płynami ustrojowymi i krwią (m.in. strażacy, straż miejska, policja, służba więzienna). Pracownicy często nie stosują się do zaleceń bezpieczeństwa, takich jak: stosowanie rękawic lateksowych, używanie okularów ochronnych etc. Poprzez te zaniedbania sami stwarzają zagrożenie przeniesienia zakażeń takich jak HBV, HCV i HIV.

Ryzyko zakażenia niesie za sobą między innymi skaleczenie, zakłucie ostrym narzędziem, kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry (popękanej, otartej lub wykazującej zmiany zapalne) z krwią lub innymi płynami ustrojowymi (nasieniem i wydzieliną z pochwy, jakąkolwiek inną wydzieliną zawierającą widoczną krew, płynem mózgowo-rdzeniowy, stawowym, opłucnowym, otrzewnowym, osierdziowym, czy owodniowym).

Ryzyko zakażenia HIV podczas wykonywania pracy zawodowej w opiece medycznej zależy od rodzaju ekspozycji na materiał zakaźny. Średnie ryzyko po tzw. ekspozycji parenteralnej (zakłuciu, skaleczeniu narzędziem zanieczyszczonym zawierającą HIV krwią) wynosi około 0,3%, po kontakcie z błonami śluzowymi około 0,09%.

Jeśli w trakcie wykonywania obowiązków służbowych dojdzie do ekspozycji na potencjalnie zakaźny materiał, zastosowanie odpowiedniej profilaktyki poekspozycyjnej (PEP) znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia, ale nie zapewnia 100% bezpieczeństwa.
Wiedza o możliwości zastosowania profilaktyki poekspozycyjnej znacząco zmniejsza strach personelu medycznego związany z opieką nad pacjentem zakażonym HIV.


Konsultacja merytoryczna tekstu – prof. Alicja Wiercińska-Drapało, Klinika Hepatologii i Nabytych Niedoborów Immunologicznych, WUM

Elżbieta Brzozowska, 24-02-2012, zdrowemiasto.pl

Zdrowy Mieszczanin | Alergologia | Chirurgia naczyń | Dermatologia | Gastroenterologia | Ginekologia | Interna | Kardiologia | Kosmetologia | Laryngologia | Medycyna estetyczna | Onkologia | Ortopedia | Psychiatria | Proktologia | Seksuologia | Stomatologia | Urologia