Fot. NCI
Przewlekła białaczka szpikowa (łac. myelosis leukaemica chronica, ang. chronic myeloid leukemia, CML) jest rzadką odmianą raka krwi i szpiku kostnego. Organizm wytwarza nowotworowe komórki białych krwinek. Określenie „przewlekła” oznacza, że nowotwór ten stosunkowo wolno się rozwija i może upłynąć wiele lat do znaczącej progresji choroby. Określenie „szpikowa” dotyczy typu białych krwinek, których nadprodukcja występuje w organizmie.
U blisko połowy pacjentów przewlekła białaczka szpikowa rozpoznawana jest przypadkowo, przy okazji wykonywania badania morfologicznego. Najczęściej rozpoznanie stawiane jest w fazie przewlekłej choroby. Według aktualnej wiedzy medycznej lekiem z wyboru jest w takiej sytuacji inhibitor kinazy tyrozynowej. W Polsce w ramach programu terapeutycznego stosowany jest imatynib.
Epidemiologia
Na całym świecie przewlekła białaczka szpikowa występuje w 1 do 2 przypadków na 100.000 osób rocznie. W Polsce rocznie włączanych do leczenia (diagnozowanych) jest około 200-220 nowych pacjentów leczonych w 32 ośrodkach, niemniej jednak ocenia się, że corocznie na przewlekłą białaczkę szpikową zapada około 300-400 nowych przypadków; na świecie ok. 10.000 osób rocznie.
Przewlekła białaczka szpikowa stanowi od 10 do 15% wszystkich dorosłych przypadków białaczki. Średnia wieku w chwili rozpoznania to 66 lat. Chorują głównie osoby po 50.roku życia, ale zdarzają się zachorowania także u osób młodszych, często bardzo młodych. Wśród dzieci przewlekła białaczka szpikowa stanowi około 4% przypadków białaczek. Przebieg choroby u dzieci i dorosłych jest podobny.
Przyczyny choroby
Choroba polega na obecności nieprawidłowego genu (BCR-ABL) w komórkach macierzystych szpiku, które wysyłają sygnał do dzielących się komórek układu krwiotwórczego - stąd zwiększona liczba białych krwinek jak również często płytek krwi. Przyczyna zmian chromosomowych prowadzących do rozwoju białaczki jest z reguły nieznana.
Fazy i objawy
W przebiegu przewlekłej białaczki szpikowej można wyróżnić 3 okresy choroby:
Rozpoznanie
Prawie połowa pacjentów nie ma żadnych objawów w momencie rozpoznania, dlatego tak ważne jest, co podkreślają eksperci, wykonywanie morfologii raz w roku! Pozwala to na rozpoznanie choroby we wczesnej fazie u młodych aktywnych osób i zaproponowanie im najlepszego leczenia.
Co wykazuje morfologia?
Liczba białych krwinek rośnie często do bardzo wysokich poziomów. Charakterystyczny jest niski poziom mało dojrzałych krwinek i znaczny dojrzewających i dojrzałych.
Dodatkowo, badaniom poddaje się próbkę szpiku celem potwierdzenia wyników z krwi obwodowej oraz wykrycia zaburzeń chromosomowych. Badanie, w którym określa się liczbę oraz prawidłową budowę chromosomów określa się jako badanie cytogenetyczne.
Nieprawidłowości chromosomalne mogą być również wykryte za pomocą innych metod. Jedną z najczulszych jest metoda oparta na reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR).
W morfologii często stwierdza się:
Leczenie
Celem leczenia jest zmniejszenie liczby komórek nieprawidłowych aż do ilości nieoznaczalnych dostępnymi metodami (genetycznymi i molekularnymi) i utrzymanie pacjenta w fazie przewlekłej choroby, w dobrym samopoczuciu, bez dolegliwości i w pełni aktywności życiowej.
Początek XXI wieku okazał się przełomowy dla pacjentów z przewlekłą białaczką szpikową. Hematolodzy nie tylko nabrali doświadczenia w stosowaniu imatynibu, pojawiły się także leki nowej generacji, których zastosowanie stwarza szanse na całkowite wyleczenia bez konieczności allotransplantacji szpiku.
Przełom w leczeniu białaczki nastąpił na początku lat 90., kiedy rozpoczęto badania nad inhibitorem kinazy tyrozynowej. W ich wyniku wybrano imatynib, który został wprowadzony do leczenia w 1998 roku. Obecnie jest on refundowany i stosowany w pierwszej linii leczenia tej choroby. Jego zastosowanie pozwala na uzyskanie remisji hematologicznej, cytologicznej i molekularnej. Pojawienie się leku imatynib, pierwszego inhibitora kinazy tyrozynowej (inhibitora I generacji) okrzyknięto przełomem w leczeniu choroby, ponieważ spowodowało zwiększenie przeżywalności pacjentów do poziomu 95% z poziomu ok. 30-40% po 5 latach od zastosowania leczenia.
Jednak około 15% pacjentów wykazuje oporność na ten lek podczas pierwszych trzech lat leczenia, kolejne 15% oporność wtórną. Można to rozwiązać stosując inhibitory II generacji (dazatynib, nilotynib), które umożliwiają uzyskanie szybszej odpowiedzi i remisji w pełniejszym zakresie. W 2010 r. obydwa leki uzyskały rejestrację – w USA i w Europie (w grudniu 2010 r.) –zgodnie z którą mogą być stosowane w pierwszej linii terapii PBSz zamiast imatynibu. W Polsce leki te są stosowane dopiero w drugiej linii leczenia, gdy nie powiedzie się leczenie imatynibem.
Po uzyskaniu remisji konieczne jest okresowe kontrolowanie stanu zdrowia pacjenta, poziomu krwinek, jeśli potrzeba również szpiku. Z upływem czasu okresy pomiędzy kontrolami można wydłużać, ale powinny one być kontynuowane przez czas bliżej nieokreślony. Pomimo, że choroba jest przewlekła, niezwykle ważne jest staranne monitorowanie leczenia i uchwycenie ewentualnych objawów progresji na najwcześniejszym etapie. W zaawansowanych fazach choroby rokowanie jest znacznie gorsze.
Dalszym wyzwaniem, przed którym stoi dzisiejsza hematologia jest potwierdzenie możliwości odstawienia leczenia, dla grupy pacjentów, którzy osiągnęli trwałą i pełną odpowiedź na leczenie (CMR – pełna odpowiedz molekularna). Prowadzone są badania nad określeniem schematu leczenia, który pozwoli na przeżycie pacjentów bez konieczności dalszego przyjmowania leku. Może to być przeprowadzone tylko w ramach badań klinicznych. Obecnie, większość pacjentów wymaga długotrwałego leczenia.
Bibliografia
• Sułek K. (red.), Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 2000, ISBN 83-87944-70-X
• Janicki K. Hematologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, ISBN 83-200-2431-5
• Hołowiecki J. (red.), Hematologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3938-2
• Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
• http://www.spbs.com.pl/files/PBSz_skrocona.pdf
U blisko połowy pacjentów przewlekła białaczka szpikowa rozpoznawana jest przypadkowo, przy okazji wykonywania badania morfologicznego. Najczęściej rozpoznanie stawiane jest w fazie przewlekłej choroby. Według aktualnej wiedzy medycznej lekiem z wyboru jest w takiej sytuacji inhibitor kinazy tyrozynowej. W Polsce w ramach programu terapeutycznego stosowany jest imatynib.
Epidemiologia
Na całym świecie przewlekła białaczka szpikowa występuje w 1 do 2 przypadków na 100.000 osób rocznie. W Polsce rocznie włączanych do leczenia (diagnozowanych) jest około 200-220 nowych pacjentów leczonych w 32 ośrodkach, niemniej jednak ocenia się, że corocznie na przewlekłą białaczkę szpikową zapada około 300-400 nowych przypadków; na świecie ok. 10.000 osób rocznie.
Przewlekła białaczka szpikowa stanowi od 10 do 15% wszystkich dorosłych przypadków białaczki. Średnia wieku w chwili rozpoznania to 66 lat. Chorują głównie osoby po 50.roku życia, ale zdarzają się zachorowania także u osób młodszych, często bardzo młodych. Wśród dzieci przewlekła białaczka szpikowa stanowi około 4% przypadków białaczek. Przebieg choroby u dzieci i dorosłych jest podobny.
Przyczyny choroby
Choroba polega na obecności nieprawidłowego genu (BCR-ABL) w komórkach macierzystych szpiku, które wysyłają sygnał do dzielących się komórek układu krwiotwórczego - stąd zwiększona liczba białych krwinek jak również często płytek krwi. Przyczyna zmian chromosomowych prowadzących do rozwoju białaczki jest z reguły nieznana.
Fazy i objawy
W przebiegu przewlekłej białaczki szpikowej można wyróżnić 3 okresy choroby:
- Okres stabilny przewlekły – w okresie tym choroba przebiega podstępnie. Większość pacjentów odczuwa pogorszenie samopoczucia, zmniejszenie tolerancji wysiłku, miewa poty nocne. Często pojawia się uczucie dyskomfortu po lewej stronie brzucha związane z powiększeniem śledziony. U niektórych pacjentów obserwuje się utratę wagi ciała oraz nietolerancję na podwyższoną temperaturę otoczenia.
- Okres przyspieszenia – w okresie tym narasta leukocytoza, niedokrwistość, małopłytkowość i powiększenie śledziony.
- Przełom blastyczny – w tym okresie przebieg choroby jest podobny do ostrej białaczki szpikowej i z reguły kończy się zgonem, a we krwi odnotowuje się wzrost ilości blastów.
Rozpoznanie
Prawie połowa pacjentów nie ma żadnych objawów w momencie rozpoznania, dlatego tak ważne jest, co podkreślają eksperci, wykonywanie morfologii raz w roku! Pozwala to na rozpoznanie choroby we wczesnej fazie u młodych aktywnych osób i zaproponowanie im najlepszego leczenia.
Co wykazuje morfologia?
Liczba białych krwinek rośnie często do bardzo wysokich poziomów. Charakterystyczny jest niski poziom mało dojrzałych krwinek i znaczny dojrzewających i dojrzałych.
Dodatkowo, badaniom poddaje się próbkę szpiku celem potwierdzenia wyników z krwi obwodowej oraz wykrycia zaburzeń chromosomowych. Badanie, w którym określa się liczbę oraz prawidłową budowę chromosomów określa się jako badanie cytogenetyczne.
Nieprawidłowości chromosomalne mogą być również wykryte za pomocą innych metod. Jedną z najczulszych jest metoda oparta na reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR).
W morfologii często stwierdza się:
- leukocytozę (zwiększenie liczby granulocytów obojętnochłonnych) nawet ponad 50.0000/mm3, gdzie norma wynosi od 4 do 10.000/mm3,
- niedokrwistość (zmniejszenie ilości hemoglobiny), która występuje u około 60% chorych,
- nadpłytkowość w początkowym okresie choroby lub zaburzenia czynności płytek krwi.
Leczenie
Celem leczenia jest zmniejszenie liczby komórek nieprawidłowych aż do ilości nieoznaczalnych dostępnymi metodami (genetycznymi i molekularnymi) i utrzymanie pacjenta w fazie przewlekłej choroby, w dobrym samopoczuciu, bez dolegliwości i w pełni aktywności życiowej.
Początek XXI wieku okazał się przełomowy dla pacjentów z przewlekłą białaczką szpikową. Hematolodzy nie tylko nabrali doświadczenia w stosowaniu imatynibu, pojawiły się także leki nowej generacji, których zastosowanie stwarza szanse na całkowite wyleczenia bez konieczności allotransplantacji szpiku.
Przełom w leczeniu białaczki nastąpił na początku lat 90., kiedy rozpoczęto badania nad inhibitorem kinazy tyrozynowej. W ich wyniku wybrano imatynib, który został wprowadzony do leczenia w 1998 roku. Obecnie jest on refundowany i stosowany w pierwszej linii leczenia tej choroby. Jego zastosowanie pozwala na uzyskanie remisji hematologicznej, cytologicznej i molekularnej. Pojawienie się leku imatynib, pierwszego inhibitora kinazy tyrozynowej (inhibitora I generacji) okrzyknięto przełomem w leczeniu choroby, ponieważ spowodowało zwiększenie przeżywalności pacjentów do poziomu 95% z poziomu ok. 30-40% po 5 latach od zastosowania leczenia.
Jednak około 15% pacjentów wykazuje oporność na ten lek podczas pierwszych trzech lat leczenia, kolejne 15% oporność wtórną. Można to rozwiązać stosując inhibitory II generacji (dazatynib, nilotynib), które umożliwiają uzyskanie szybszej odpowiedzi i remisji w pełniejszym zakresie. W 2010 r. obydwa leki uzyskały rejestrację – w USA i w Europie (w grudniu 2010 r.) –zgodnie z którą mogą być stosowane w pierwszej linii terapii PBSz zamiast imatynibu. W Polsce leki te są stosowane dopiero w drugiej linii leczenia, gdy nie powiedzie się leczenie imatynibem.
Po uzyskaniu remisji konieczne jest okresowe kontrolowanie stanu zdrowia pacjenta, poziomu krwinek, jeśli potrzeba również szpiku. Z upływem czasu okresy pomiędzy kontrolami można wydłużać, ale powinny one być kontynuowane przez czas bliżej nieokreślony. Pomimo, że choroba jest przewlekła, niezwykle ważne jest staranne monitorowanie leczenia i uchwycenie ewentualnych objawów progresji na najwcześniejszym etapie. W zaawansowanych fazach choroby rokowanie jest znacznie gorsze.
Dalszym wyzwaniem, przed którym stoi dzisiejsza hematologia jest potwierdzenie możliwości odstawienia leczenia, dla grupy pacjentów, którzy osiągnęli trwałą i pełną odpowiedź na leczenie (CMR – pełna odpowiedz molekularna). Prowadzone są badania nad określeniem schematu leczenia, który pozwoli na przeżycie pacjentów bez konieczności dalszego przyjmowania leku. Może to być przeprowadzone tylko w ramach badań klinicznych. Obecnie, większość pacjentów wymaga długotrwałego leczenia.
Bibliografia
• Sułek K. (red.), Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 2000, ISBN 83-87944-70-X
• Janicki K. Hematologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, ISBN 83-200-2431-5
• Hołowiecki J. (red.), Hematologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3938-2
• Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
• http://www.spbs.com.pl/files/PBSz_skrocona.pdf
Poinformuj znajomych o tym artykule:
REKLAMA
Inne w tym dziale:
- Podnośniki koszowe, usługi dźwigowe. Bydgoszcz REKLAMA
- Żylaki. Leczenie żylaków kończyn dolnych. Bydgoszcz, Inowrocław, Chojnice, Tuchola. REKLAMA
- Ortopeda. Chirurgia ortopedyczna. Medycyna sportowa. Warszawa REKLAMA
- Nowotwory krwi - najważniejsze informacje
- Pacjent onkologiczny w obliczu pandemii koronawirusa
- Chirurgia cytoredukcyjna i dootrzewnowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii w leczeniu nowotworów otrzewnej
- Chłoniaki - rozpoznanie i leczenie
- Guzy neuroendokrynne – utajony, nietypowy nowotwór
- Mielofibroza – nieznany nowotwór z ciężkim przebiegiem
- Psychoonkolog. Chorować po męsku
- Leczenie chorych na raka piersi
- Epidemiologia raka piersi
- Onkolog. Solaria – moda szkodząca zdrowiu i życiu
- Wszystkie w tym dziale
REKLAMA
