• Informator
•  | Poczekalnia
•  | Zdrowy Mieszczanin
•  | Doniesienia Listonosza

Tematem rozdziału 5 są poczucie winy i internalizacja moralna. Opisuję w nim oparte na empatii poczucie winy wynikające z wyrządzenia komuś krzywdy (sprawienia, że ktoś cierpi), przytaczam dowody na istnienie takiego zjawiska oraz na jego funkcjonowanie jako prospołecznego motywu moralnego, a także zastanawiam się nad procesami rozwojowymi, które prowadzą do jego powstania. Wskazuję również na ogromne znaczenie internalizacji moralnej, którą definiuję następująco: prospołeczna struktura moralna jednostki zostaje zinternalizowana, gdy jednostka decyduje się przestrzegać jej wskazań bez względu na istnienie bądź nieistnienie zewnętrznych sankcji. Oznacza to, że kary i nagrody, które do tej pory mogły motywować jednostkę do uwzględniania innych ludzi w swoich poczynaniach, teraz straciły większość swojej siły oddziaływania, a jednostka doświadcza motywacji do brania pod uwagę innych jako wypływającej z jej własnego wnętrza. W rozdziale 5 omawiam także różne koncepcje internalizacji moralnej, zawarte w teorii Freuda, teorii społecznego uczenia się, teorii rozwoju poznawczego, teorii atrybucji oraz teorii przetwarzania informacji.

Te koncepcje, które uznałem za użyteczne, włączam następnie do swojej teorii rozwoju poczucia winy i internalizacji moralnej, przedstawionej w rozdziale 6. Moja definicja wewnętrznego motywu moralnego zakłada, że: (a) cechuje się on nieodpartą siłą, odczuwaną wręcz jako przymus, (b) jednostka doświadcza go jako zjawisko mające źródło w jej własnym wnętrzu, (c) sprawia on, że jednostka czuje się winna, gdy postępuje w sposób mogący wyrządzić krzywdę innym lub zastanawia się nad podjęciem takiego działania, (d) skłania on jednostkę do uwzględniania potrzeb innych nawet wówczas, gdy są one sprzeczne z jej własnymi potrzebami. Kiedy pojawia się taki konflikt, procesy wywołujące empatię zachodzące w sytuacji niezaangażowanego obserwatora mogą nie być dość silne, by skłonić jednostkę do działania prospołecznego. Aby pojawiły się motywy prospołeczne, wystarczająco silne, by aktywizowały się w sytuacjach konfliktowych, niezbędne są działania rodziców, których celem jest socjalizacja dziecka w taki sposób, by uwzględniało potrzeby innych ludzi.

Rodzice wchodzą z dziećmi w różnorodne interakcje, ale jedynie w sytuacjach wymagających wprowadzenia dyscypliny dokonują połączenia, które jest niezbędne dla pojawienia się poczucia winy i internalizacji moralnej: pokazują mianowicie związek między egoistycznymi motywami dziecka, jego zachowaniem i szkodliwymi konsekwencjami tych działań dla innych. Ponadto tylko w interakcjach związanych z dyscypliną rodzice wywierają na dzieci presję, by kontrolowały własne zachowanie oraz uwzględniały potrzeby i żądania innych osób. Jeżeli rodzice dokonają tego we właściwy sposób, to dziecko ma możliwość doświadczyć kontroli nad swoim zachowaniem poprzez własne, aktywne przetwarzanie informacji o konsekwencjach swoich działań dla innych, dzięki czemu wykształca ono oparty na empatii motyw uwzględniania innych.

Właściwe działanie oznacza tu stosowanie indukcji[3], gdy dziecko krzywdzi lub zamierza skrzywdzić inną osobę. Taka informacja wskazuje jednocześnie na cierpienie ofiary oraz na działanie dziecka, które do niego doprowadziło; badania wykazały, że indukcja przyczynia się do rozwoju poczucia winy i internalizacji moralnej u dzieci. Moje wyjaśnienie tego związku jest następujące: stosowana przez rodziców dyscyplina składa się z elementu podkreślania władzy i wycofywania miłości, które łącznie wywierają na dziecko presję, skłaniając je do słuchania rodzica. Jeżeli nacisk jest za słaby, to dziecko zignoruje rodzica, jeżeli zaś będzie zbyt silny, wzbudzone przezeń emocje (lęk, wrogość) mogą uniemożliwić dziecku właściwe przetworzenie wprowadzanych informacji i skierować jego uwagę na konsekwencje działania dla niego. Zręczna indukcja, dostosowana do poziomu poznawczego dziecka i wywierająca dokładnie tak silną presję, jaka jest potrzebna by skłonić je do przetworzenia informacji i rozważenia konsekwencji jego działania dla ofiary, może wywołać empatyczne cierpienie i poczucie winy (dzięki opisanym wcześniej mechanizmom). W ten sposób rodzice mogą wykorzystywać dla dalszego rozwoju to, co już istnieje w dziecku, a więc jego empatyczną skłonność, i stworzyć motyw moralny, który może rywalizować z już istniejącymi motywami egoistycznymi.
.............................................................................................
[3] Indukcja to celowe działanie jednego człowieka (rodzica, przyjaciela, nauczyciela) ukierunkowane na wzbudzenie w drugim człowieku (np. sprawcy złego uczynku) empatii wobec ofiary. Najczęściej polega na uświadomieniu konsekwencji zachowania sprawcy i związku przyczynowego między działaniami sprawcy i położeniem, w jakim znalazła się ofiara (przyp. red. meryt.).

Paweł Zubrzycki-Pykacz, 10-11-2010, gwp.pl

Poczekalnia | KOMENTARZE | Rozmowy | Książki | Foto | Senior | Kobieta | Niepełnosprawni | Mężczyzna | Dzieci | Humor | Szepty | Ogłoszenia | Kuchnia | Kultura