• Informator
•  | Poczekalnia
•  | Zdrowy Mieszczanin
•  | Doniesienia Listonosza

Istnienie różnych trybów pobudzenia wiąże się ściśle z moją definicją empatii jako niewymagającej bliskiego związku (dopasowanie) między afektem obserwatora i afektem ofiary, choć bardzo często taki związek zachodzi. Powstanie tego związku nawet pomimo różnic kulturowych (co zostanie omówione w dalszej części książki), umożliwiają różne rodzaje pobudzenia, w następujący sposób: w sytuacji bezpośredniego kontaktu związek umożliwia mimikra, która może być automatyczna i mieć podłoże neurologiczne, podczas gdy warunkowanie i kojarzenie umożliwiają tworzenie się związku dlatego, że wszystkie istoty ludzkie łączy strukturalne podobieństwo i w podobny sposób przetwarzają one informacje, a tym samym mogą reagować podobnymi uczuciami na podobne wydarzenia. Istnieją jednak również sytuacje, w których empatia nie wymaga związku między afektem obserwatora a afektem ofiary, a wręcz przeciwnie, konieczne jest nawet pewne niedopasowanie, jak to się dzieje wówczas, gdy sytuacja życiowa ofiary przeczy jej uczuciom w konkretnej sytuacji. W takich sytuacjach kluczową rolę odgrywa mediacja werbalna i przyjmowanie ról.

Moja teoria rozwoju empatycznego cierpienia zostanie przedstawiona w rozdziale 3, kluczowym dla całej książki. Przedstawiam w nim argumenty na poparcie tezy, że rozwój uczuć empatycznych u dzieci wiąże się ściśle z powstawaniem u nich poznawczego poczucia odrębności. Ten równoległy rozwój można podzielić na pięć etapów: (a) reaktywny krzyk noworodka, (b) egocentryczne cierpienie empatyczne, w którym dzieci reagują na cierpienie innych ludzi tak, jakby było to ich własne cierpienie; dzieje się tak w tym momencie rozwoju, w którym dziecko potrafi już odczuwać empatyczne cierpienie (pochodzące z wczesnych, przedwerbalnych trybów reakcji), jednak nie wykształciło jeszcze wyraźnego rozróżnienia ja–inny, (c) quasi-egocentryczne cierpienie empatyczne, kiedy dziecko zdaje już sobie sprawę, że cierpi inny, a nie ono samo, ale wciąż myli stan wewnętrzny drugiej osoby ze swoim stanem i w związku z tym robi dla drugiego to, co jemu (dziecku) przyniosłoby pocieszenie w danej sytuacji, (d) właściwe cierpienie empatyczne, w którym uczucia dziecka zbliżają się bardziej do uczuć drugiej osoby, ponieważ ono już sobie zdaje sprawę, że stany wewnętrzne innych osób nie są tożsame z jego własnymi, (e) empatia dla doświadczenia innego, wykraczającego poza bieżącą sytuację (np. chroniczna choroba, trudności ekonomiczne, ubóstwo), kiedy dziecko zaczyna rozumieć, że czyjeś życie może być zasadniczo szczęśliwe lub smutne; zawiera się tu również osobna kategoria sytuacji, w których dziecko współczuje pewnej określonej grupie (np. ludziom bezdomnym lub ofiarom zamachu bombowego w Oklahomie). Przedstawiam również dowody na poparcie mojej tezy, że począwszy od etapu (c), empatyczne cierpienie dziecka zostaje częściowo przekształcone w uczucie współczującego cierpienia lub współodczuwania z ofiarą oraz że od tego czasu dzieci obserwujące cudze cierpienie odczuwają zarówno cierpienie empatyczne, jak współczujące. Kiedy w dalszej części książki używam terminu „cierpienie empatyczne”, mam na myśli właśnie to połączenie cierpienia empatycznego i współczującego.

Taki schemat rozwojowy zakłada, że na każdym etapie kumulują się zdobycze wszystkich poprzednich. Na najwyższym etapie jednostka dysponuje wieloma informacjami o ofierze, takimi jak werbalne i niewerbalne wskazówki dotyczące jej uczuć, wskazówki sytuacyjne oraz informacje dotyczące jej ogólnej sytuacji życiowej. Poszczególne grupy danych są następnie przetwarzane w różny sposób: na empatię wzbudzoną przez wskazówki niewerbalne wpływają w dużej mierze mimowolne, płytkie pod względem poznawczym procesy przetwarzania (mimikra, warunkowanie i kojarzenie). Empatia wzbudzona werbalnymi komunikatami ofiary, dostarczonym przez osoby trzecie opisem jej stanu lub sytuacji albo posiadaną przez jednostkę wiedzą o ofierze wymaga bardziej złożonego przetwarzania (pośredniego kojarzenia i przyjmowania ról). Na najbardziej zaawansowanym poziomie obserwator może odegrać w myślach emocje i doświadczenia sugerowane przez wszystkie zebrane informacje, a następnie poddać je procesowi introspekcji. W ten sposób zyskuje zrozumienie i może reagować afektywnie na sytuację, uczucia i pragnienia drugiej osoby, zachowując jednocześnie poczucie, że jest odrębną jednostką. Jeżeli posiadane przez obserwatora informacje o warunkach w jakich żyje ofiara, przeczą jej zachowaniu w bieżącej sytuacji, to mogą one wpływać na odczuwaną przez niego empatię, a nawet kształtować ją w większym stopniu niż zachowanie ofiary w danej chwili.

Paweł Zubrzycki-Pykacz, 10-11-2010, gwp.pl

Poczekalnia | KOMENTARZE | Rozmowy | Książki | Foto | Senior | Kobieta | Niepełnosprawni | Mężczyzna | Dzieci | Humor | Szepty | Ogłoszenia | Kuchnia | Kultura