• Informator
•  | Poczekalnia
•  | Zdrowy Mieszczanin
•  | Doniesienia Listonosza

Sugestie dla rodziców odnoszą się także do wychowawców pracujących w żłobkach i przedszkolach, pod warunkiem, że działania dyscyplinujące nie będą zbyt częste i nazbyt gwałtowne. W sytuacji wprowadzania i utrzymywania dyscypliny nauczyciele i wychowawcy mogą odczuwać silną pokusę, by natychmiast podkreślić swoją władzę i w ten sposób skłonić dzieci do uległości. Indukcje mogą im się wydawać luksusem, na który nie można sobie pozwolić. Jednak ponieważ każdej takiej sytuacji przypatrują się inne dzieci, w rzeczywistości nauczyciel może odnieść duże korzyści, stosując właściwie sformułowaną i wprowadzoną we właściwym momencie indukcję, odpowiadającą poziomowi rozwojowemu dzieci. Sposób, w jaki wychowawca dyscyplinuje dziecko, które dokucza innym, może stanowić ważne prospołeczne doświadczenie dla całej grupy (dzięki tak zwanemu „efektowi fali”).

Siła błędów empatycznych maleje w trakcie rozwoju dziecka, w miarę jak empatia jest coraz mocniej osadzona w zasadach moralnych, ponieważ zasady te działają na nią stabilizująco. Jednak w naszym współczesnym, coraz bardziej wielokulturowym społeczeństwie konieczne wydają się bardziej aktywne działania rodziców i wychowawców na rzecz dalszego ograniczenia błędów empatycznych oraz budowania poczucia jedności wszystkich ludzi. Działania te mogą polegać na wskazywaniu błędów w chwili, gdy się one pojawiają, oraz wyjaśnianiu dzieciom, że choć jest rzeczą naturalną, że odczuwamy większą empatię wobec ludzi, z którymi łączą nas podobne doświadczenia życiowe, to jednocześnie powinniśmy dążyć do osiągnięcia pewnej dozy empatycznej bezstronności. Należy również wskazywać na to, że mimo znaczących różnic społecznych, kulturowych i fizycznych ludzie reagują bardzo podobnymi emocjami na przykład na niesprawiedliwe traktowanie lub życiowe kryzysy, takie jak rozłąka, strata bliskiej osoby czy starzenie się. Pomocne mogą się tu okazać media: film bardzo sugestywnie pokazuje dłuższe sekwencje życia, które ułatwiają widzom identyfikację z przeżyciami innych. Oglądanie historii innych ludzi, którzy mają podobne problemy jak my sami, i dzielenie ich emocji (dzięki mechanizmom empatii, takim jak mimikra i inne) może sprzyjać powstawaniu poczucia jedności i empatii przekraczającego różnice kulturowe.

W wypadku empatycznego błędu tu i teraz osoby zajmujące się edukacją moralną dzieci mogą je uczyć go rozpoznawać i pozwalać im na poszerzanie własnych doświadczeń, udzielając im następującej prostej wskazówki: spójrz poza aktualną sytuację i zastanów się, w jaki sposób twoje działanie wpłynie na inne osoby, nie tylko w chwili obecnej, lecz również w przyszłości, a także zastanów się, czy może ono wywrzeć wpływ na szersze grono osób.

Błędy empatyczne można również zwalczać ich własną bronią: należy zachęcać dzieci, żeby wyobraziły sobie, jak ktoś, kogo kochają i o kogo się troszczą, czułby się na miejscu obcego człowieka lub nieobecnej ofiary czy na miejscu każdej z wielu ofiar wysuwających roszczenia. Tego rodzaju ćwiczenie zdolności „wielokierunkowej empatii” ma dwojaki skutek: wykorzystuje, a jednocześnie zwalcza naturalne błędy empatyczne. Wielokierunkowa empatia może również osłabić skłonność do przypisywania negatywnych motywów ludziom spoza własnej grupy, tym samym przyczyniając się do cywilizowanego współżycia w wielokulturowym społeczeństwie.

Niektóre z opisanych powyżej metod okazały się przydatne także w pracy z antyspołecznymi młodocianymi przestępcami. Jednak w wypadku tej grupy bardziej skuteczne mogą się okazać sposoby wzmacniania empatii opracowane specjalnie z myślą o nich. Jeden z nich, wyrastający z tradycji Kohlbergowskiej, polega na omawianiu przez uczestników problemów społeczno-moralnych lub przykładowych sytuacji, co ma wzmacniać doświadczenia związane z odgrywaniem ról i empatię: uczestnicy muszą uzasadniać swoje decyzje przed podważającymi je liderami i współuczestnikami będącymi na wyższym poziomie rozwoju moralnego. Inna metoda, której celem jest zmniejszenie agresji, wiąże się z umożliwieniem uczestnikom nabrania wprawy i biegłości w patrzeniu na sytuacje społeczne z perspektywy innych. Na przykład sposób wyrażenia skargi zostaje podzielony na sześć kroków, z których jeden to „okazanie drugiej stronie, że rozumiesz jej uczucia”. Kolejna metoda wykorzystuje „konfrontację” – rodzaj indukcji, w której kieruje się uwagę uczestnika na krzywdę, jaką wyrządził pozostałym członkom grupy swoimi działaniami. Jej cele to zwalczanie egoizmu, przełamywanie zniekształceń poznawczych oraz wywoływanie i wzmacnianie reakcji empatii. Konfrontowanie prowokuje aspołeczną jednostkę do postawienia się w sytuacji innego człowieka i zrozumienia „łańcucha krzywd”, w tym również wpływu jej działań na ofiary nieobecne w chwili ich podejmowania lub takie, które ucierpią pośrednio z powodu tych czynów.

Paweł Zubrzycki-Pykacz, 10-11-2010, gwp.pl

Poczekalnia | KOMENTARZE | Rozmowy | Książki | Foto | Senior | Kobieta | Niepełnosprawni | Mężczyzna | Dzieci | Humor | Szepty | Ogłoszenia | Kuchnia | Kultura